Św. Paweł Apostoł
 

Pochodzenie i młodość

Urodził się jako Szaweł w Tarsie (obecnie Tarsus w Turcji) w Cylicji. Dokładna data jego urodzenia nie jest znana, stąd określa się ją w przybliżeniu na lata 5 do 10 po Chrystusie. Badacze podają, że z pewnością miało to miejsce przed rokiem 10, gdyż: 1) według Dziejów Apostolskich w momencie śmierci Szczepana (ok. 36 r.) Szaweł był „młodzieńcem”, mógł mieć zatem najwyżej dwadzieścia kilka lat, 2) w Liście do Filemona nazywa siebie presbytes, czyli „stary”, co w owym czasie było określeniem ludzi po 50. roku życia.

Paweł przyszedł na świat w rodzinie żydowskiej, legitymującej się obywatelstwem rzymskim. Był synem faryzeusza z pokolenia Beniamina. Zgodnie z prawem żydowskim został obrzezany ósmego dnia po narodzeniu. Paweł wychowywał się w środowisku diaspory żydowskiej na styku z kulturą hellenistyczną. Znał język aramejski i język grecki. Prawdopodobnie jego pierwszym językiem była odmiana greki zwana koine. Jako młody faryzeusz, niezależnie od swojej pozycji społecznej, musiał nauczyć się rzemiosła, będącego źródłem utrzymania. W przypadku Szawła było to wyrabianie namiotów.

Według Hieronima ze Strydonu rodzice Pawła pochodzili z Giskali (współczesny Dżisz) w Galilei. Nie jest znany sposób, w jaki przodkowie uzyskali obywatelstwo rzymskie. Mogło być to zarówno nadanie z uwagi na zasługi lub względy polityczne lub też wyzwolenie niewolnika, który z reguły otrzymywał obywatelstwo. Joachim Gnilka uważa drugi ze sposobów za bardziej prawdopodobny.
 

Powołanie Szawła

Między rokiem 18 i 20 lub 28 i 30 przybył do Jerozolimy, aby studiować Torę w szkole Gamaliela Starszego. Brał udział w kamienowaniu Szczepana, jednego z siedmiu diakonów Kościoła Jerozolimskiego, był przejawem wrogości i zapowiedzią kolejnych aktów przemocy wobec Jego członków. Z takim nastawieniem, wyposażony w listy polecające od Sanhedrynu i nakaz aresztowania zwolenników nowej religii, Paweł udał się do Damaszku ok. 35/36 roku. W drodze doświadczył objawienia Jezusa Chrystusa, przeżył duchową przemianę i przyjął chrzest z rąk Ananiasza.

Niektórzy teolodzy zwracają uwagę, że określanie wizji, która miała miejsce podczas tej drogi, mianem nawrócenia nie jest najszczęśliwsze. Wskazują na to, że Paweł nie przechodził od obojętności religijnej do gorliwości, ani od niewiary do wiary w Boga, ale „z gorliwej służby Bożej, z której zawsze był dumny, do życia w łasce, do poznania Jezusa Chrystusa i służenia bez podziału Jego Ewangelii”. W odniesieniu do wydarzenia spod Damaszku wolą mówić o powołaniu dla podkreślenia wewnętrznej przemiany i wtajemniczenia, w odróżnieniu od formalnej konwersji religijnej.

W Nowym Testamencie znajdują się trzy różne opisy tego wydarzenia. W Dz 9,3-7 ludzie, którzy mu towarzyszyli, słyszeli głos, lecz nikogo nie widzieli. W Dz 22,9 Paweł opowiadał, że jego towarzysze nie słyszeli głosu rozmawiającego z Pawłem, za to widzieli światło. Komentatorzy biblijni tłumaczą, że towarzysze Pawła słyszeli głos, ale nie słyszeli artykułowanej mowy. Kolejny opis tego wydarzenia w Dz 26,13-18 podał Paweł, relacjonując zdarzenie przed Herodem Agryppą II, królem żydowskim.

Początek działalności

Po przyjęciu chrztu w Damaszku udał się na krótko do „Arabii” (kraju Nabatejczyków). Powróciwszy do Damaszku, przez trzy lata w synagogach głosił, że Jezus Chrystus jest Mesjaszem. Gdy część Żydów postanowiła go zgładzić, na początku 37 lub 39 roku sytuacja stała się zbyt niebezpieczna. Namiestnik nabatejskiego króla Aretasa IV rozkazał pilnować miasta, chcąc pojmać Pawła, lecz jemu udało się zbiec. Uczniowie spuścili go nocą w koszu z okna przez mur i udał się do Jerozolimy.

W Jerozolimie przebywał piętnaście dni. Chrześcijanie, pamiętający go jako prześladowcę, traktowali go nieufnie. Dopiero dzięki Barnabie udało mu się poznać dwóch z grona apostolskiego: Piotra i Jakuba, „brata Pańskiego”. Gdy Pawłowi zaczęło grozić niebezpieczeństwo, udał się przez Cezareę do rodzinnego Tarsu. W Cylicji i Syrii spędził kilka lat, dopóki nie zjawił się Barnaba, który ściągnął go do Antiochii nad Orontesem. Miało to miejsce około 43 lub 44 roku.

Pierwsza podróż misyjna

Datuje się ją na lata 45–48. Barnaba i Paweł zostali wysłani przez działających w Antiochii chrześcijańskich nauczycieli i proroków do Seleucji. Stamtąd skierowali się na Cypr; w podróży towarzyszył im Jan Marek. Prowadzili działalność w synagogach w Salaminie. W Pafos zostali wezwani przez rzymskiego prokonsula Sergiusza Pawła. Przed jego obliczem starli się z Elimasem Bar Jezusem, „fałszywym prorokiem żydowskim”, który obawiał się, że straci wpływy w wypadku przyjęcia przez prokonsula chrześcijaństwa. Paweł, oburzony postępowaniem Elimasa, zesłał na niego czasową ślepotę.

Po opuszczeniu Pafos udali się drogą morską do Perge. Tam Jan Marek podjął decyzję o powrocie do Jerozolimy, z kolei Paweł i Barnaba udali się do Antiochii Pizydyjskiej, by po kilku tygodniach pójść do Ikonium. Prowadzili działalność w tamtejszych synagogach. Gdy jednak w Ikonium część Żydów podburzyła przeciwko nim znaczniejszych obywateli, zagrożeni ukamienowaniem misjonarze uciekli do Listry. Gdy Paweł uzdrowił człowieka cierpiącego na bezwład nóg, został ogłoszony przez tłum wcieleniem Hermesa, zaś Barnaba – Zeusa. Z trudem powstrzymali ludzi od złożenia im ofiar. Do Listry dotarli jednak przeciwnicy Pawłowego nauczania z Antiochii Pizydyjskiej i Ikonium, którzy podburzyli tłum przeciwko apostołowi. Wywlekli go za miasto i ukamienowali, jednak apostoł przeżył i powrócił do miasta, a następnego dnia wraz z Barnabą odszedł do Derbe.
 

Tzw. Sobór Jerozolimski

Wobec kontrowersji narastających wokół obowiązków nakładanych na chrześcijan nawróconych z pogaństwa, Paweł i Barnaba prezentowali zdecydowane stanowisko, aby dopuścić nie-Hebrajczyków do wspólnoty Kościoła, nie zobowiązując ich do obrzezania i przestrzegania Prawa. Z tą kwestią związany był tzw. konflikt antiocheński, opisany w Liście do Galatów, który przedstawia Piotra, spożywającego w Antiochii posiłki razem z poganami do momentu, w którym zjawili się chrześcijanie z Judei. Wskutek interwencji przedstawicieli radykalnego skrzydła judeochrześcijaństwa z Jerozolimy (tzw. judaizantes), którzy wpłynęli na zmianę jego zachowania (za co został zganiony przez Pawła, Dz 15, 1) powstał konflikt między nim a Pawłem i Barnabą. Nie mogąc samodzielnie rozwiązać problemu, frakcje postanowiły udać się do Jerozolimy, aby razem z „tymi, którzy apostołami stali się pierwej niż [Paweł]” (Gal 1, 17b) dokonać rozeznania eklezjalnego i znaleźć rozwiązanie sytuacji kryzysowej. W trakcie tzw. soboru jerozolimskiego (ok. 49 r.) potwierdzono stanowisko Pawła, a także określono przepisy obowiązujące pogan, tj. powstrzymywanie się od ofiar składanych bożkom, od krwi, od tego co uduszone i od nierządu (Dz 15, 29). Paweł i Barnaba powrócili do Antiochii z dekretem odnoszącym się do spornej kwestii, wydanym przez apostołów i starszych.
 

Druga podróż misyjna

Datuje się ją na lata 50-52. Paweł zamierzał wraz z Barnabą odwiedzić chrześcijańskie gminy, w których działali w czasie pierwszej podróży misyjnej. Barnaba chciał zabrać ze sobą Jana Marka, czemu sprzeciwiał się Paweł, mając w pamięci, że ten opuścił ich w Pamfilii. W efekcie Barnaba zabrał Marka i udał się z nim na Cypr, z kolei Paweł w drugą podróż misyjną wyruszył w towarzystwie Sylasa.

Przez Syrię i Cylicję dotarli do Derbe. Następnie odwiedzili Listrę, gdzie dołączył do nich Tymoteusz. Później przeszli Frygię, Galację i Myzję. Zrezygnowawszy z planów odwiedzenia Bitynii, zjawili się w porcie w Troadzie. Przypuszcza się, że tam dołączył do nich Łukasz, gdyż od tego momentu relacja w Dziejach Apostolskich utrzymana jest w pierwszej osobie liczby mnogiej.

Z Troady popłynęli do Samotraki, a już następnego dnia do Neapoli (obecna Kawala). W Filippi spędzili kilka dni; wtedy Paweł ochrzcił Lidię, handlarkę purpury z Tiatyry. Tam też Paweł uzdrowił opętaną niewolnicę. Ściągnął tym na siebie gniew jej właścicieli (dziewczyna przynosiła im spore zyski jako medium spirytystyczne), którzy oskarżyli jego i Sylasa przed pretorami. Ci kazali zbić rózgami misjonarzy, a następnie wtrącić ich do więzienia. Nocne trzęsienie ziemi przyniosło wolność Pawłowi i Sylasowi; następnego dnia zostali uwolnieni przez pretorów.

Przez Amfipolis i Apolonię dotarli do Tessalonik, gdzie Paweł – zgodnie ze swoim zwyczajem – zaczął działalność od wystąpień w żydowskiej synagodze. Po trzech tygodniach zdołał pozyskać dla chrześcijaństwa grupkę Żydów, a także Greków. Część gminy żydowskiej jednak otwarcie wystąpiła przeciwko Pawłowi i Sylasowi; w tej sytuacji skierowali się do Berei.
Pozostawiwszy tam Sylasa i Tymoteusza, Paweł udał się do Aten, gdzie przemawiał na Areopagu. Tam udało mu się skłonić ku chrześcijaństwu nieliczne osoby, m.in. Dionizego Areopagitę i Damaris. Z Aten udał się do Koryntu, gdzie przebywał przez mniej więcej półtora roku.

W Koryncie do Pawła dołączyli Pryscylla i Akwila. Przybyli też do miasta Sylas i Tymoteusz. Pawłowi udało się nawrócić m.in. Kryspusa, przełożonego synagogi, jednak nieprzychylna mu część Żydów oskarżyła go przed nowym prokonsulem Achai – Gallionem. Ten uznał, że charakter sporu jest wyłącznie religijny i pozostawił go do rozwiązania samym Żydom.
Paweł, opuściwszy Korynt w towarzystwie małżeństwa Akwili i Pryscylli, popłynął w stronę Syrii. W Kenchrach, zgodnie z wcześniej złożonym ślubowaniem, ogolił głowę. Następnie zatrzymał się w Efezie, gdzie zostawił Akwilę i Pryscyllę. Sam nie chciał pozostać dłużej w mieście, ale zapewniał, że postara się jeszcze tam wrócić. Wrócił do Antiochii, lecz nie zatrzymał się tam zbyt długo.
 

Trzecia podróż misyjna

Datuje się ja na lata 53-58. Po krótkim pobycie w Antiochii Paweł odwiedził gminy chrześcijańskie w Galacji i Frygii, skąd skierował się do Efezu. W Efezie przebywał przez dwa lata. Najpierw udało mu się pozyskać zwolenników Apollosa z Aleksandrii, ucznia Jana Chrzciciela. Przez trzy miesiące nauczał w synagodze, jednak wobec sprzeciwu części Żydów przeniósł się do szkoły Tyrannosa. Zaniepokojony sytuacją w gminie w Koryncie skierował do niej niezachowany list (tzw. przedkanoniczny list do Koryntian). Dalsze wieści o sporach między korynckimi chrześcijanami sprawiły, że wiosną 55 roku Paweł napisał tzw. Pierwszy List do Koryntian. Wreszcie Apostoł Narodów sam udał się do Koryntu, ale nic tam nie osiągnął. Znieważony przez jednego z tamtejszych starszych, powrócił końcem 57 roku do Efezu, skąd wysłał kolejny list do Koryntian (niezachowany). Przypuszcza się, że w tym czasie napisał także List do Filipian.

Planował udać się do Rzymu i w celu przygotowania podróży wysłał do Macedonii swoich dwóch pomocników – Tymoteusza i Erasta. Wtedy w Efezie doszło do poważnych rozruchów. Sukcesy misyjne Pawła spowodowały drastyczny spadek kupna srebrnych świątynek Artemidy Efeskiej. Na czele niezadowolonych stanął kupiec Demetriusz. Sytuację zdołał uspokoić miejscowy sekretarz, a Paweł wyruszył do Macedonii. W czasie pobytu w Macedonii, pod koniec 57 roku, napisał Drugi List do Koryntian.

Z Macedonii udał się do Grecji, gdzie przebywał przez trzy miesiące. Następnie chciał drogą morską udać się do Syrii. Paweł dowiedział się, że niektórzy Żydzi planowali go zabić przy tej okazji, dlatego wybrał drogę lądową. W drodze do Azji Mniejszej, która wiodła przez Macedonię, towarzyszyli mu Sopater, Arystarch, Sekundus, Gajus z Derbe, Tymoteusz, Tychik, Trofim i Łukasz.

Po drodze Paweł zatrzymał się w Troadzie. Gdy przemawiał do wiernych do późnych godzin nocnych, zmorzony snem młodzieniec imieniem Eutych spadł z trzeciego piętra i zabił się. Pawłowi udało się przywrócić go do życia.

Paweł udał się pieszo do Assos, skąd skierował się prosto do Miletu. Ominął Efez, ponieważ chciał zdążyć do Jerozolimy na Święto Pięćdziesiątnicy. Wezwał do Miletu starszych z Efezu i wygłosił do nich mowę pożegnalną. Zasmucił zebranych, mówiąc, że go więcej nie zobaczą. Przez Kos, Rodos, Patarę, Tyr i Ptolemaidę Paweł z grupką współpracowników dotarł do Cezarei, gdzie zatrzymał się u diakona Filipa. W czasie pobytu w Cezarei prorok Agabos przepowiedział Pawłowi, że w Jerozolimie zostanie uwięziony przez Żydów i wydany w ręce pogan. Mimo zaklinań ze strony uczniów, Apostoł Narodów zdecydował się kontynuować podróż.
 

Uwięzienie

Wiosną 58 roku Paweł dotarł do Jerozolimy, gdzie spotkał się z Jakubem i innymi starszymi z gminy jerozolimskiej oraz zdał szczegółową relację ze swojej działalności misyjnej. Po kilku dniach pobytu został rozpoznany na terenie świątyni jerozolimskiej przez wrogich mu Żydów z Azji. Jako że widziano go wcześniej w mieście w towarzystwie Trofima z Efezu, sądzono, że wprowadził go (nie-Żyda) do świątyni. Żydzi próbowali dokonać samosądu, zostali jednak rozpędzeni przez rzymskich żołnierzy pod wodzą trybuna Klaudiusza Lizjasza. Ten kazał go skuć łańcuchami, biorąc Pawła za Egipcjanina, który wcześniej wszczął rozruchy w Judei.
Po wyjaśnieniu kim jest Paweł, rzymski trybun kazał przesłuchać go Sanhedrynowi pod przewodnictwem arcykapłana Ananiasza, syna Nebedeusza. Paweł stwierdził, że jedyną przyczyną postawienia go przed sądem jest fakt bycia faryzeuszem i wiara w Zmartwychwstanie. W efekcie faryzeusze zażądali uwolnienia Pawła, z kolei saduceusze zajęli stanowisko przeciwne.

Do kolejnego przesłuchania Pawła przez Sanhedryn nie doszło, ponieważ grupka Żydów planowała go zabić przy tej okazji. W takiej sytuacji Lizjasz odesłał go pod eskortą do Cezarei. Kilka dni później arcykapłan Ananiasz wraz z kilkoma starszymi i retorem Tertullosem oskarżył Pawła przed rzymskim prokuratorem Antoniuszem Feliksem. Ten odroczył proces i przetrzymywał go przez dwa lata w więzieniu, licząc na łapówkę.
W 58 roku Feliks został odwołany i kolejnym prokuratorem Judei został Porcjusz Festus. Niemal natychmiast wyżsi kapłani oskarżyli Pawła przed nowym namiestnikiem. Paweł widząc, że Festus okazuje się ustępliwy wobec żydowskich przywódców i obawiając się kolejnego pobytu w Jerozolimie, jako obywatel rzymski odwołał się do cesarza.
Jeszcze przed wyjazdem Paweł miał okazję wygłosić mowę przed Herodem Agryppą II i jego siostrą Bereniką. Autor Pierwszego Listu do Koryntian wywarł spore wrażenie na słuchaczu. Agryppa II komentował przemowę: Niewiele brakuje, a przekonałbyś mnie i zrobił ze mnie chrześcijanina. Król stwierdził, że gdyby Apostoł wcześniej nie odwołał się do cesarza, mógłby zostać zwolniony.
 

Podróż do Rzymu

Jesienią 60 roku, w towarzystwie Arystarcha i Łukasza oraz więźniów, zmierzających przed sąd Cezara w Rzymie wyruszył pod eskortą przez Morze Śródziemne z cezarejskiego portu Sebastos do Myry w Licji (obecnie: Turcja). Tam przesiadł się na statek płynący do Italii, na którym dotarł do miejsca na Krecie zwanego w Dziejach Apostolskich „Dobre Porty”. W trakcie dalszej podróży natrafił na czternastodniową burzę morską i rozbił się o niewielkie wysepki na północ od wybrzeży Malty. Wszyscy pasażerowie zdołali ocaleć. Opis spotkania z mieszkańcami wyspy, którego miejsce jest utożsamiane z lokalizacją kościoła pw. św. Pawła Rozbitka znajduje się w Rozdz. 28 Dziejów Apostolskich.

Ze względu na martwy sezon w żegludze śródziemnomorskiej Paweł wraz z pozostałymi 275 rozbitkami był zmuszony pozostać na wyspie przez trzy miesiące. Zgodnie z miejscową tradycją zamieszkiwał w jednej z grot w okolicy miasteczka Rabat. Uzdrowił ojca namiestnika rzymskiego Publiusza, który został pierwszym biskupem Malty. Następnie udał się do portu w pobliżu Neapolu, skąd drogą lądową dotarł do stolicy Cesarstwa, gdzie przebywał w areszcie domowym do 63 r. Mógł swobodnie przyjmować gości i prowadzić korespondencję.
 

Ostatnie lata

Dzieje Apostolskie urywają się na roku 63, stąd przypuszczalnie wówczas Paweł został uwolniony. Wskazują na to informacje zawarte w tzw. listach pasterskich tj. Pierwszym i Drugim Liście do Tymoteusza oraz Liście do Tytusa, gdzie znajdują się wzmianki o późniejszej działalności misyjnej Pawła, jednak ich autentyczność bywa kwestionowana. Podobne relacje występują u Klemensa Rzymskiego w Liście do Koryntian oraz pochodzącym z II w. Kanonie Muratoriego. Klemens podaje, że Paweł „dotarł do kresu Zachodu”, co zwyczajowo oznaczało Hiszpanię, zaś Kanon Muratoriego wprost wskazuje na Hiszpanię jako miejsce działalności misyjnej Pawła. Sam Apostoł Narodów w Liście do Rzymian wspominał o planie takiej podróży. Z tzw. listów pasterskich wynika, że odwiedził Kretę, Efez, Macedonię, Nikopolis w Epirze, Korynt, Milet i Troadę.
 

Męczeńska śmierć

Gdy latem 64 roku Rzym nawiedził pożar, winą za jego spowodowanie opinia publiczna obarczyła Nerona. Ten, chcąc uwolnić się od oskarżeń, jako winnych wskazał chrześcijan. Tradycja jednogłośnie stwierdza, że Paweł zginął w Rzymie właśnie za panowania Nerona, jest jednak wątpliwe, czy jego męczeństwo można łączyć bezpośrednio z prześladowaniami rzymskich chrześcijan po pożarze Rzymu w 64 roku. Z treści 2. Listu do Tymoteusza wynika, że Paweł został aresztowany w Azji Mniejszej (prawdopodobnie w Efezie lub Troadzie) na skutek zatargu z brązownikiem Aleksandrem, o którym Paweł wspomina, że wyrządził mu wiele zła: odda mu Pan według jego uczynków (2 Tm 4, 14). Według Klemensa Rzymskiego Paweł został „wskutek zazdrości” uwięziony i skazany na śmierć.

W pierwszej rozprawie Paweł zdołał tak poprowadzić obronę, że udało mu się uniknąć skazania. W oczekiwaniu na drugą, Apostoł Narodów miał napisać Drugi List do Tymoteusza, choć jego autentyczność bywa kwestionowana. Jednak nawet krytyczni badacze są zgodni, że zawiera reminiscencję prawdziwych wydarzeń. Z listu wynika, że oprócz Łukasza opuścili go wszyscy uczniowie, zaś w więzieniu odwiedził go Onezyfor z Efezu, którego pozdrawia w liście.

W wyniku drugiej rozprawy Paweł został skazany na śmierć i ścięty mieczem (ten rodzaj egzekucji przysługiwał obywatelom rzymskim). Data i miejsce śmierci Pawła nie są jednak pewne. Przekaz apokryficzny pt. „Dzieje Piotra i Pawła”, określający dzień egzekucji na 29 czerwca 67 nie posiada wartości historycznej. Wiadomo natomiast, że nastąpiła ona jeszcze za panowania cesarza Nerona (zmarł w 68), najpewniej w 66 lub 67. Według tradycji kościelnej Paweł został stracony za Bramą Ostyjską. Pod ołtarzem, znajdującej się tam bazyliki św. Pawła za Murami odnaleziono inskrypcję z IV w. (PAVLO APOSTOLO MART.), co w kontekście braku tradycji konkurencyjnej wskazuje na miejsce pochówku Apostoła Narodów. 28 czerwca 2009 papież Benedykt XVI potwierdził odnalezienie szczątków Pawła w jednej z bocznych ścian grobowca w bazylice św. Pawła za Murami.

(Na podstawie Wikipedii)